بۆچی گزیكردن له تۆپی پێدا په‌سه‌ندكراوه؟
ن: پیته‌ر سینگه‌ر
و: ئاكۆ قادر حه‌مه
پێش ماوه‌یه‌كی كه‌م له كۆتایی گێمی یه‌كه‌م له یاریی كۆتایی
جامی جیهانی نێوان ئینگلته‌را و ئه‌ڵمانیا له ڕۆژی ٢٧ی مانگی حوزه‌یران، یاریزانی
هێڵی ناوه‌ڕاست "فرانك لامبارد" لێدانێكی به‌ره‌و گۆڵ كرد دای له داری گۆڵ و كه‌وته سه‌ر زه‌وی، به
ئاشكرا هێڵی گۆڵی تێپه‌ڕاندبوو. گۆڵپارێز، مانوێڵ نوێر، تۆپه‌كه‌ی گرت و گه‌ڕاندییه‌وه
بۆ یاریگاكه. چونكه ناوبژیوان و یاریده‌ده‌ره‌كه‌ی دوور بوون- و له شوێنێكیشدا
بوون نه‌یانده‌توانی بڕیار بده‌ن- بۆیه گۆڵه‌كه‌یان نه‌ژمارد و یارییه‌كه به‌رده‌وام
بوو.
دوای ته‌واوبوونی یارییه‌كه، نوێر ده‌رباره‌ی كرده‌وه‌كه‌ی
ڕایگه‌یاند: "هه‌وڵمدا هیچ كاردانه‌وه‌م نه‌بێت به‌رامبه‌ر ناوبژیوان، ته‌نها
سه‌رنجم له‌سه‌ر ئه‌وه‌بێت چی ده‌گوزه‌رێت. زانیم كه تۆپه‌كه هێڵی تێپه‌ڕاندبوو،
پێموایه به‌و خێرایه‌ی تۆپه‌كه‌م گرت، ناوبژیوانم فریودا و وایزانی گۆڵ نه‌بووه".
به‌ڕاشكاوی: نوێر گزی كرد و پاشان شانازی پێوه ده‌كرد.
به پێی هه‌ر پێوه‌رێكی ئه‌خلاقی ئاسایی، ئه‌وه‌ی نوێر كردی نه‌نگی
و عه‌یبه بوو. ئایا له ڕاستیدا نوێر به‌و شێوه‌یه یاری ده‌كرد كه بڕوای وابوو
كه تاكه ڕێسای ئه‌خلاقی ناو یارییه‌كه ئه‌وه‌یه كه ((به هه‌ر نرخێك بووه
بیبه‌یته‌وه))؟
وا دیاره ئه‌مه بنه‌مای ئه‌خلاقی باوی ناو
تۆپێ پێ بێت. به‌ناوبانگترین ڕووداوی هاوشێوه گۆڵه‌كه‌ی دییگۆ مارادۆنا بوو له
یاری جامی جیهانی نێوان ئه‌رجه‌نتین و ئینگلته‌را له ساڵی ١٩٨٦، كه دواتر مارادۆنا
وا وه‌سفی كرد و گوتی به‌وشێوه‌یه گۆڵه‌كه‌ی تۆماركرد كه: (كه‌مێك سه‌ری به‌كارهێنا،
و كه‌مێكیش به ده‌ستی خوا). دووباره لێدانه‌وه‌ی دیمه‌نه‌كه هیچ گومانێكی نه‌هێشته‌وه
كه ده‌ستی مارادۆنا بوو كه گۆڵه‌كه‌ی تۆماركرد. دوای بیست ساڵ له‌و ڕووداوه
مارادۆنا له چاوپێكه‌وتنێكی بی بی سیدا ددانی به‌وه‌دا نا كه، ئه‌و به ئه‌نقه‌ست
ئه‌وه‌ی كرد تا وه‌ك ئه‌وه ده‌ركه‌وێت كه گۆڵ بووبێت، بۆ ئه‌وه‌ی ناوبژیوانی یاریه‌كه
فریو بدات.
له نۆڤه‌مبه‌ری ڕابردوشدا ڕووداوێكی تری
هاوشێوه ڕوویدا له یاری نێوان فه‌ڕه‌نساو ئیرله‌نددا كه دیاریكرد كێ له‌و دوو
وڵاته سه‌رده‌كه‌وێت بۆ جامی جیهانی. كاتێك هێرشبه‌ری فه‌ڕه‌نسی "تیری هنری"
ده‌ستی به‌كارهێنا بۆ تێپه‌ڕاندنی تۆپه‌كه بۆ هاوتیمێكی خۆی، كه ئه‌ویش گۆڵێكی
یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ی پێ تۆماركرد. كاتێك دوای یارییه‌كه پرسیاری له باره‌ی ئه‌و
ڕووداوه لێكرا، هنری گوتی: "ڕاستگۆ ده‌بم، له ڕاستیدا لێدانی ده‌ست بوو. به‌ڵام
خۆ من ناوبژیوان نیم. من ئاوا یاریمكرد، ناوبژیوانیش ڕێگه‌ی به‌وه دا، پێویسته ئه‌م
پرسیاره ڕووبه‌ڕووی ناوبژیوان بكه‌یته‌وه".
به‌ڵام ئایا بارودۆخه‌كه به‌ڕاستی وایه؟ بۆچی ده‌ربازبوون له
گزیكردن ئیتر مانای ئه‌وه‌یه تۆ تاوانبار نیت؟ پێویسته یاریزانه‌كان له ڕه‌خنه‌ی
ئه‌خلاقی نه‌بوێردرێن له‌و كرده‌وانه‌ی له ناو یاریگادا ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، هه‌روه‌ك
چۆن له‌و كرده‌وه ناجۆر و ناڕه‌وشتیانه‌یان نابوێردرێن كه له ده‌ره‌وه‌ی
یاریگادا ئه‌نجامی ده‌ده‌ن- وه‌ك بۆ نموونه ده‌رمانی وزه‌به‌خش به‌كاربهێنن بۆ باشتركردنی
ئه‌دای یاریكردنه‌كانیان.
وه‌رزش له‌مڕۆدا زۆر پڕكێبڕكێیه، وبڕێكی زۆر پاره‌ی له‌سه‌ر
دانراوه، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت كه ئه‌سته‌مه یاریزان ده‌ستپاك بێت.
له یاری كرێكتدا، ئه‌گه‌ر یاریزان تۆپه‌كه‌ی لێدا و یاریزانێكی تیپه‌كه‌ی گرتیه‌وه،
ئه‌وا ده‌بێت یاریزانی لێده‌ر له یاریگا بچێته ده‌ره‌وه. به‌ڵام له هه‌ندێك
كاتدا، كاتێك تۆپه‌كه ده‌گیرێت، ناوبژیوان ناتوانێت دڵنیا بێت ئایا تۆپه‌كه به‌ر
لێواری داری لێدانه‌كه كه‌وتوه یان نا. یاریزانی لێده‌ریش خۆی ده‌زانێت، و به
پێی نه‌ریتیش، ده‌بێت یاریگا به‌جێبهێڵێت، ئه‌گه‌ر زانی كه ده‌رچووه.
هێشتاكه‌ش هه‌ندێك هه‌ر واده‌كه‌ن، یاریزانی كرێكتی ئوسترالی "ئاده‌م
گیلكریست" له یاری نیوه‌ی كۆتایی جامی جیهانی ٢٠٠٣ دژ به سریلانكا چووه
ده‌ره‌وه، هه‌ر چه‌نده ناوبژیوان ڕایگه‌یاندبوو كه ئه‌و ده‌رنه‌كراوه. ئه‌م
بڕیاره‌ی یاریزانه‌كه بووه مایه‌ی سه‌رسوڕمانی هاوتیمه‌كانی، به‌ڵام به‌وه ڕێزێكی
زیاتری له ناو هانده‌رانی یاری كرێكتی به‌ده‌ستهێنا.
كاتێك له ناو ئه‌نته‌رنێتدا بۆ ڕووداوی هاوشێوه له ناو
یاریزانه‌كانی تۆپێ پێدا گه‌ڕام، ته‌نها یه‌ك حاڵه‌تی ڕوونم دۆزیه‌وه كه تێیدا
یاریزانێكی تۆپی پێ شتێكی هاوشێوه‌ی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی یاریزانه‌كه‌ی كرێكتی ئه‌نجام
دابێت.
له
ساڵی ١٩٩٦دا، هێرشبه‌ری یانه‌ی لیڤه‌رپوڵ، "ڕۆبی فاوله‌ر" لیدانێكی په‌ناڵتی
وه‌رگرت به هۆی ئه‌وه‌ی گوایه گۆڵپارێزی ئه‌رسیناڵ ڕێساشكێنی كردوه له به‌رامبه‌ریدا،
هه‌ر چه‌نده فاوله‌ر به‌رهه‌ڵستی كردوو، و به ناوبژیوانی گوت كه كه‌س هه‌ڵه‌ی
به‌رامبه‌ر نه‌كردوه، به‌ڵام ناوبژیوان سور بوو له سه‌ر ئه‌وه‌ی بكرێت به په‌ناڵتی.
فاوله‌ریش ئه‌وه‌ی كرد، به‌ڵام به شێوه‌یه‌ك كه گۆڵپارێز توانی تۆپه‌كه بگرێت.
به‌ڵام هۆی چییه كه نموونه‌ی زۆر كه‌می له‌و شێوه‌یه‌مان له
ناو یاریزانه پیشه‌گه‌ره‌كانی تۆپی پێدا هه‌یه؟ پێده‌چێت كو‌لتووری لایه‌نداری
توند زاڵ بووبێت به سه‌ر به‌ها ئه‌خلاقییه‌كاندا. وا دیاره هانده‌ره‌كان هیچ
لاریان له‌وه نییه كه یاریزانێكی تیپه‌كه‌یان گزییه‌كی سه‌ركه‌وتووانه بكات،
هیچ به‌رهه‌ڵستییه‌ك نانوێنن مه‌گه‌ر تیپی به‌رامبه‌ر گزی بكات. ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستێكی
ئه‌خلاقیانه نییه. (به‌ڵام، بۆ ئه‌وه‌ی به ئینساف بین له گه‌ڵیاندا، زۆر له
هانده‌رانی تۆپی پێی فه‌ڕه‌نسی له پێشیانه‌وه سه‌رۆك نیكۆلا ساركۆزی هاوسۆزییان
له گه‌ڵ ئیرله‌ندا پیشاندا دوای به‌ده‌ستلێدانه‌كه‌ی هێنری).
به‌ڵێ، ده‌توانین ئه‌م كێشه‌یه تا ئاستێك
چاره‌سه‌ر بكه‌یین به ته‌كنه‌لۆجیایی نوێ یان به دووباره پیشاندانه‌وه‌ی
ڤیدیۆكان بۆ چاوخشاندنه‌وه به‌و بڕیاره ناوبژیوانیانه‌ی كه جێگای مشتومڕن. به‌ڵام
سه‌ڕه‌ڕای ئه‌وه‌ی ئه‌مه ده‌رفه‌تی گزیكاری كه‌مده‌كاته‌وه، به‌ڵام به‌ته‌واوی له‌ناوی
نابات، ئه‌وه خاڵی سه‌ره‌كی نییه. نابێت بیانوو بۆ گزیكردنی به‌ئه‌نقه‌ست له وه‌رزشدا
بهێنینه‌وه. له‌لایه‌كی گرنگه‌وه، ئه‌وه‌زۆر خراپتره له گزیكردن له‌ژیانی تایبه‌تدا. كاتێك ئه‌وه‌ی ده‌یكه‌یت له‌به‌رچاوی ملیۆنه‌ها خه‌ڵكدا بێت، و
به‌بێ كۆتا دووباره‌لێبدرێته‌وه، و له‌به‌رنامه وه‌رزشییه‌كانی سه‌ر ته‌له‌ڤیزیۆن شیكردنه‌وه‌ی بۆ بكرێت،
ئه‌وا به‌تایبه‌تی زۆر گرنگه كه هیچ شتێكی
جگه له كاری ڕاست ئه‌نجام نه‌ده‌یت.
به‌ڵام هانده‌ره‌كانی تۆپی پێ چ په‌رچه‌كردارێكیان
ده‌بوو ئه‌گه‌ر "نوێر" یارییه‌كه‌ی ڕابگرتایه و به ناوبژیوانی بگوتایه
كه تۆپه‌كه چۆته گۆڵه‌وه؟ به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وه‌ی كه ئه‌م جۆره هه‌ڵسووكه‌وته
زۆر ده‌گمه‌نه له تۆپێ پێدا، ئه‌وا بێگومان یه‌كه‌م كاردانه‌وه هه‌ر سه‌رسوڕمان
ده‌بوو. هه‌ندێك له هانده‌رانی ئه‌ڵمانیش ڕه‌نگه نائومێدبوونایه. به‌ڵام هه‌موو
جیهان و هه‌روه‌ها هه‌موو هانده‌رێكی ئه‌ڵمانی دادپه‌روه‌ریش- پێویست بوو ددان
بنێن به‌وه‌دا كه ئه‌وه‌ی كردی كارێكی دروست بوو.
نوێر هه‌لێكی زۆر ده‌گمه‌نی له ده‌ستدا تا له به‌رامبه‌ر
ملیۆنه‌ها خه‌ڵكیدا كارێكی جوامێرانه بكات. ئه‌و ده‌یتوانی نموونه‌یه‌كی ئه‌خلاقیی
ئه‌رێنی پیشانی هه‌موو بینه‌ره‌كانی سه‌رتاسه‌ری جیهان بدات، له نێویشیاندا ملیۆنان
له لاوان كه زوو ده‌كه‌ونه ژێر كاریگه‌رییه‌وه. كێ ده‌زانێت ئه‌م نموونه‌یه
چ جیاوازییه‌كی دروست ده‌كرد له ژیانی زۆرێك له‌وانه‌ی بینه‌ری ده‌بوون؟ نوێر له
تواناییدا بوو ببێت به پاڵه‌وان، و داكۆكی له ڕاستی بكات، به‌ڵام، به‌داخه‌وه
له بری ئه‌وه، بوو به یاریزانێكی تری زۆر لێهاتوو و گزیكه‌ر له تۆپی پێدا.
تێبینی: ئه‌م وه‌رگێڕانه پێشتر له ماڵپه‌ڕی زارنیوز بڵاوبۆته‌وه
٭٭٭٭
وتاری وه‌رگێڕدراو:
Comments
Post a Comment
سوپاس بۆ سه‌رنجه‌كه‌ت و بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی بابه‌ته‌كه.......