دەرئەنجامەکانى پەیماننامەى سایکس پیکۆ دواى سەد ساڵ

 

دەرئەنجامەکانى پەیماننامەى سایکس-پیکۆ دواى سەد ساڵ:

ئاكۆ قادر حه‌مه‌

لە کۆتاییەکانى سەدەى هەژدەو سەرەتاکانى سەدەى نۆزدەوە ئەوروپیەکان لە ڕێگەى سیاسى و سیخوڕ و گەریدەو توێژەرەکانیانەوە بە چڕى بە ناوچەى دەسەڵاتى ئیمپراتۆریەتى عوسمانیدا بڵاوبونەوە، ئەو سەردەمە سەردەمى ڕێنسانس و ڕۆشنگەرى و هەڵسانەوەى ئەوروپا بوو، بە پێچەوانەوە سەردەمى داڕوخان و لەبەریەکهەڵوەشانى ناوەکى ئیمپراتۆریەتى عوسمانى بوو، ئیمپراتۆریەتى عوسمانى لە جەرگەى ئەوروپاى ڕۆژهەڵاتەوە تا مەغریبى عەرەبى درێژ بووبوەوە، ئەوروپیەکان بەم سەردان و گەڕان و تێبینیکردنانەیان بە ئاسانى دەیانبینى یەکێک لە دوژمنە دێرینەکانیان کە ماوەیەک پێش ئەوە هەڕەشە بوو بۆ سەر ئەوروپا و تەنانەت خەریک بوو ڤیەنا داگیربکات لە ناوەوە لە بەر یەک هەڵدەوەشێت، لەو ڕۆژانەوە ئەوروپیەکان خەیاڵى بە سودى خۆیان قۆستنەوەى ئەو بارودۆخەیان لە مێشکدا بوو، ئەمە بەردەوام بوو تا سەرەتاکانى سەدەى بیست، ئەوروپیەکان لە ماوەى ئەو سەدەیەدا لە ڕێگەى باڵیۆزخانەکانیانەوە هەروەها لە ڕێگەى دەستپێکردنى حەملەى ئیستعمارییان بۆ ناوچەکانى ئەفریقا و هندستان و ناوچەکانى باشورى دەریاى ناوەڕاست نزیک بوبونەوە لەوەى ئابڵوقەى عوسمانیەکان بدەن بەڵام بیانویان بۆ پەلکێشانى سەربازى بۆ ناو دەوڵەتى عوسمانى نەبوو، تا جەنگى جیهانى یەکەم ساڵى 1914 لە نێوان ئەڵمانیاو بەرەى هاوپەیمانى ئەوروپا سەریهەڵدا نیوەى جەنگ تەواو نەبوو بوو تورکەکان خۆیان خزاندە شەڕەکەوەو بوون بە هاوپەیمانى ئەڵمانەکان دژ بە بەریتانیاو فەڕەنساو دوژمنە تەقلیدیەکەى عوسمانى کە ڕوسیا بوو، پێش ئەوەى عوسمانیەکان ببنە بەشێک لە جەنگەکە، هەریەکە لە فەڕەنساو بەریتانیا بە جیا بیریان لە داگیرکردنى ناوچەى ژێر دەستەڵاتى عوسمانیەکان کردبوەوە، ئەوان دەیانزانى ژێر خاکى هەرێمە جیاوازەکانى عوسمانى نەوتێکى زۆرى تێدایە، بەشى ئەوە دەکات ئەوروپا لە کێشەى خەڵوز کە سوتەمەنى تەقلیدى پیشەسازى وڵاتەکانیان بوو ڕزگاربکات و بە نەوت جێگەى بگرنەوە، عوسمانیەکان چونە ناو شەڕەکەوە، فەڕەنساو بەریتانیا کەوتنە ڕاوێژ لە سەر ئەوەى چى بکەن؟ لە فەڕەنسا (جۆرک بیکۆ) و لە بەریتانیا (سێر مارک سایکس) کەوتنە گفتوگۆ، نەخشەیەکى دیاریکراویان کێشا بۆ ئەوناوچانەى دەبوو داگیرى بکەن، دواتر ڕوسیایان بانگێش کرد بۆ ناو پڵانەکە سازانۆفی نوێنەرى ڕوس بەشداربوو، نەخشەکە ناونرا (سایکس بیکۆ- سازانۆف)، لە سەرەتاکانى ساڵى 1917 پڵانەکە خرایە جێ بەجێ کردنەوە، بەریتانیا لە ڕێگەى کەنداوى عەرەبى و هێنانى هێزێکى بێ شومارەوە هاتە ناو ویلایەتى بەسڕەوە بەرەو ویلایەتى بەغدا کشا، ڕوسیا لە ڕێگەى ئێرانەوە هێزى بەرەو ڕۆژهەڵاتى عوسمانى، فەڕەنساش پەلى کێشا بۆ شام، باشورى ڕۆژئاواى عوسمانى، لە ژێریشەوە بەریتانیا هانى شەریف حسێنى مەککەی دابوو عەرەبەکان بۆ ڕاپەڕین بخاتە کار، هەرچەندە ڕوسیا بە هۆى شۆرشى بەلشەفى (کۆمەنیستى) و گۆڕانى فەرمانڕەوایی لە وڵاتەکەیدا سەرقاڵى بارودۆخى ناوخۆى بوو لە پلانەکە کشایەوە بەڵام پلانەکەى بەریتانیا و فەڕنسا لە سەر ڕێرەوى خۆى بەردەوام بوو.

گەلانى ژێر دەستى ئیپراتۆریەتى عوسمانى:

ئیمپراتۆریەتى عوسمانى لە کۆمەڵێک گەلى جۆراو جۆرو ئایینى جیاواز پێکدەهات، تورک، عەرەب، کورد، تورکمان، ئەرمەن، هتد، هەروەها ئایینەکانى ئیسلام بە شیعەو سوننە و عەلەوى و دروز و کاکەیی، ئایینى مەسیحى بە کاسۆلیک و ئەرسەدۆکس، هەروەها ئایینى جولەکە، هەروەها یەزیدى، واتە ناوچەى عوسمانى موزاکێکى دەوڵەمەند بوو لە نەتەوەو ئایینى جۆراوجۆر کە بە تێکەڵى لە سەرجەم ناوچەکاندا بڵاو بووبوونەوە، بەڵام خاکى دێرینەى هەریەکەیان لاى زۆرینەى مێژوو نوس و گەریدەو سیاسى و سیخوڕەکان ئاشکرابوو، لە پلانى نهێنى بەریتانیا و فەڕەنسادا دروستکردنى دەوڵەتێکى عەرەبى بۆ عەرەبەکان بە سەرکردایەتى شەریف حسێن دانرابوو ئەمەش بە ناوبراو وترابوو، دەوڵەتە عەرەبیەکە لە کەنداوى عەرەبیەوە درێژ دەبوەوە تا ولایەتەکانى بەسرەو بەغداو شام و فەڵەستینیشى دەگرتەوە، بەڵام ئەوەى بە عەرەبەکان نەوترابوو پلانى دروستکردنى دەوڵەتێکى ئایینى نەتەوەیی بوو بۆ جولەکە، هەروەها کورتکردنەوەى دەوڵەتە عەرەبیەکە بۆ کەنداو دابڕینى شام و بەسڕەو بەغدا لەو دەوڵەتە، لەو نێوانەدا ئەوەى لە خەیاڵى کۆلۆنیالەکاندا نەبوو دروستکردنى دەوڵەتێکى نەتەوەیی بوو بۆ کورد کە هەم بە ژمارە زۆر بوون و هەم خاکەکەیان لاى هەموو کەس زانراوبوو.

کاردانەوەى کورد چى بوو؟

بەشى هەرە زۆرى خەڵکى کوردستان و خێل و سەرۆک خێڵەکانى کورد هەروەها خوێندەوارو ئەفسەرو سیاسیەکانى کورد لە دەوڵەتى عوسمانى و لە دەرەوەى پێکهاتەى دەوڵەتەکە هاتنى ئینگلیزیان پێ خۆش بوو، ئەوان لە مێژبوو چەوساندنەوەیان بە دەستى عوسمانیەکان ئەزمون کردبوو، هاتنى ئینگلیزیان وەک مژدەى ڕزگاربوون دەبیینى، هەرچەندە بەشێک لە خێڵەکان و خەڵکى کوردستان بە گوتارى ئایینى خەڵەتێنرابوون گوایە ئینگلیز و ئەوروپیەکان بۆ لێدان لە ئیسلام هاتوون و پێویستە جیهاد بکرێت دژیان، بەڵام زۆرینە ڕاى پێچەوانەیان هەبوو بەتایبەت دواى ئەوەى سەرۆک نێلسن سەرۆکى ئەمریکا پەیامە چواردە خاڵیەکەى بڵاوکردەوە کە داواى ڕزگارى و دروستکردنى دەوڵەتى نەتەوەیی دەکرد بۆ نەتەوەکانى ژێر دەسەڵاتى عوسمانى، کوردە خوێندەوارەکان و سەرۆک خێڵە خوێندەوارەکانى کورد ئەو پەیامەى سەرۆکى ئەمریکایان وەک مژدەى حاشاهەڵنەگرى ئازادى بینى، بۆیە شۆڕش لە لایەن شێخ مەحمودەوە دەستى پێ کردو داواى دەوڵەتى کرد بۆ کوردستان، بەریتانیەکان ئەمەیان بە هەلزانى، هانى خەڵک و خێڵەکانى کوردستانیان دا بۆ ڕاپەڕین، دەسەڵاتى مەدەنى ناوچەکانیان دا بە سەرۆک خێڵەکان، سلێمانى تەسلیمى شێخ مەحمود کرا، ڕەواندز تەسلیمى شێخ تەهاى شەمزینى کرا، هەروەها هەڵەبجە بۆ عادلە خانم و کۆیە بۆ حەوێزى و خێڵەکانى ترى کۆیە، و هەروەها، داواکارى دروست کردنى دەوڵەتى نەتەوەیی بۆ کورد دەسستى دەستى پێ دەکرا، بۆیە هەر سەرکردەیەک بیویستایە لەوە زیاتر بڕوات کە تەنها حوکمى ناوچەکەى خۆى بکات سەرکوتدەکرا، شێخ مەحمود حوکمى سلێمانى نەدەویست هەوڵیدا پەلبکێشێت بۆ زۆرینەى کوردستان بۆیە سەرکوتکرا، حوکمى بەریتانى بەسەر بەغداو بەسرەو موسڵەوە درێژەى کێشا، و فەڕەنساش لە شام، هەوڵ بۆ دروست کردنى دەوڵەتى عەرەبى خرایە جێ بە جێکردنەوە.

دامەزراندنى عێراق و سوریا و کێشەى ویلایەتى موسڵى زۆرینە کورد:

لە ساڵانى سەرەتاى بیستەکاندا پلانى دروستکردنى هەردوو دەوڵەتى عەرەبى سوریاو عێراق لە لایەن فەڕەنساو بەریتانیاو چووە بوارى جێبەجێکردنەوە، بەڵام عێراق تەنها لە ویلایەتى بەغدا و بەسڕە پێکدەهات، و بەریتانیا هەموو هەوڵێکى خستە گەڕ بۆ ئەوەى ولایەتى موسڵیش ببێتە بەشێک لەو دەوڵەتە، بەڵام تورکەکان لە کۆمەڵەى گەڵان شکایەتیان دەکردو دەیانوت موسڵ دواى کۆتایی هاتنى جەنگ داگیر کراوە، هەروەها خەڵکەکەى کە زۆرینەى تورکمان و کوردن دەیانەوێت لە گەڵ تورکیا بمێننەوە، لەو نێوانەدا بەرژەوەندى زۆرینەى خەڵکەکەى ویلایەتى موسڵ کە کورد بوون و لە 75% ى ویلایەتەکەیان پێک دەهێنا لە بیرکرا، کۆمەڵەى گەلان سێ نوێنەرى وەک نێردەى خۆى نارد بۆ ویلایەتى موسڵ بۆ ئەوەى ڕاى زۆرینەى خەڵکەکەى بزانن، لە ڕاپۆرتەکەدا ئەوە دوپاتکرایەوە کە زۆرینەى ویلایەتەکە لە کورد پێکدێن بە تایبەت ناوچەى کوردستانى ناو ویلایەتەکە لە ڕووى کەلتورى و جوگرافی و دابەشبوونى خێڵەکانیەوە بە ئاشکرا تۆمارکراوە کە لە باکورى ڕۆژهەلاتى ویلایەتى موسڵەوە خاکى کورد دەست پێ دەکات تا دەگات بە حەمرین لە باشورەوە، هەروەها ڕووبارى دیجلەش بە ئاشکرا ناوچەى عەرەب و کورد دیارى دەکات، بەڵام سەرئەنجام ساڵى 1926 ویلایەتى موسڵ خرایە سەر دەوڵەتى عێراق و دووەم خیانەت لە کورد کرا، دواى ئەوەى لە ساڵى 1923 دا پەیماننامەى لۆزان لە جێ ى سیڤەر دانرا، کە ئەمەى دوایین مافەکانى کورد و وەرگرتنى هەڵوێستى کوردى بۆ دروست کردنى دەوڵەتى نەتەوەیی لە ناوچەکانى کوردستانى باکور و ویلایەتى موسڵ لە خۆگرتبوو، هەروەها دەوڵەت لە تورکیا لە ئایینیەوە گۆڕاو و دەوڵەتەکە لە دەوڵەتى عوسمانیەوە بوو بە کۆمارى تورکیا، بەمشێوەیە کورد لە تورکیا و سوریا و عێراق هەرسى دەوڵەتى تازە دامەزراودا خرانە ژێر ڕەحم و بەخشندەى سێ دەوڵەتى نەتەویی سەردەستى عەرەب و تورکەوە.

ئەزمونى سەد ساڵ لە پەیمانى سایکس بیکۆ:

دواى پەیمانى سایکس بیکۆ، لە ژێر ڕۆشنایی ئەو پەیمانەدا دەوڵەتانى کۆلۆنیال ژمارەیەک دەوڵەتى نەتەوەیییان دروست کرد لەوانە عێراق، سوریا، لبنان، ئوردون، مسر، سودان، ئیسرائیل، و هتد، دەوڵەتانى کۆلۆنیالى بەریتانیاو فەڕەنسا لە ماوەى چەند دەیەیەکدا بە ئاستى جیاواز هەژمونى خۆیان بە سەر ئەو دەوڵەتانەوە پاراست و لە عێراق خەڵکانێکیان لە کەمینە سوننەى عێراق کرد بە دەسەڵاتدار بە سەر زۆرینەى شیعەو کوردەوە، لە سوریاش کەمینەیەکى عەلەوى بوون بە دەسەڵاتدار بە سەر زۆرینەى سوننەو پاشان کوردەوە، زۆرینەى دەوڵەتەکانى دروستکراوى سایکس بیکۆ فەرمانڕەوایی ستەمکارو نادیموکراتیان لە ماوەى ئەو سەد ساڵەدا بەخۆوە بینیوە، نەتەوەو ئایین و مەزهەبە جیاوازەکان لە ژێر سایەى ئەو دەسەڵاتانەدا هەموو جۆرە ئازارو چەوساندنەوەیەکیان بەسەردا سەپێنراوە، هیچ یەکێک لەو دەوڵەتانە بۆ ساتێک ئەزمونێکى دیموکراتى، هەروەها هاوژیانى هەموو پێکهاتەکانى بەخۆوە نەبینیوە، بەڵکو هەمیشە دەسەڵاتەکانیان لە جەنگ و حاڵەتى پەلامارداندا بووە بۆ سەر نەتەوەو ئایینە جیاوازەکان، هەروەها بۆ سەر ئازاد تاکەکەسیەکان و بۆ سەر مافە مەدەنى و دیموکراتیەکان، لە هیچ یەکێک لەو دەوڵەتانەدا دیموکراتیەت نەهاتۆتە ئاراوە، هەروەها مافى پێکهاتەکانیش پێشێلکراوە، لە عێراق کوردو شیعە لە ژێر ستەمدا بوون، لە سوریا کورد و سوننە لە ژێر ستەمدابوون، لە هەردوو وڵاتەکەشدا ئەوەى لە دەسەڵات و ئایدۆلۆژیاى ڕەسمى جیاواز بوبێت لە ژێر هەڕەشەدا بووە، بۆیە هەرگیز ئەم دەوڵەتانە ئارامیان بەخۆوە نەبینیوە، هەرچەندە زۆر دەوڵەتى دیموکراتى هەیە لە دونیادا وەک سویسراو ئەمریکاو سەنگافورە کە پێکهاتەکەى لە عێراق و سوریا ئەچێت و خەڵکەکەى هەست بە هاونیشتیمانى ئەکەن چونکە فەرمانڕاواییەکى چاکیان هەیە و جیاوازى ناکات لە نێوان پێکهاتەکانیدا لە سەر بنەماى نەتەوەیی و ئایینى و مەزهەبى، بەڵام لە عێراق و سوریا و وڵاتەکانى تردا لە بەر ئەوەى فەرمانڕەوایی چاک لە ئارادانەبوە، بەڵکو هەمیشە فەرمانڕەوایەکان وەلائیان تەنها بۆ گروپێکى نەتەوەییی و ئایینى و مەزهەبى بووەو هەوڵیاندا و ئەوانى تر لە دەسەڵات دووربخەنەوە بۆیە هەرگیز هەستى هاونیشتیمانى لە نێوان گەلەکانیدا سەریهەڵنەداوە، بەتایبەت لە عێراق پاشان لە سوریا، ئێستە وەک توێژەران و چاودێرانى نێودەوڵەتى ئاماژەى بۆ دەکەن، سوریا و عێراق لە ڕووى واقعیەوە هەڵوەشاونەتەوە، گەلەکانى ناویان زیاتر ئینتیما و سۆزیان بۆ نەتەوەو جوگرافیا و کەلتورى تایبەت بۆ خۆیان هەیە، هیچ هەستێکى هاونیشتیمانیان بۆ ئەو دەوڵەتانە نیە کە بێ خواستى ئەوان لە پاش پەیمانى سایکس بیکۆ دروستکراون، بەڵکو خواستى تریان هەیە، توێژەران و چاودێرانى جیهانى ئاماژە بۆ ئەوە ئەکەن کە جارێکى تر ئاسان نیە وا بکرێت ئەو پێکهاتانە بەیەکەوە بژیین، هەروەها وابکرێت کە سنورەکانى جاران بپارێزرێت و دەسەڵاتى ناوەندى بگەڕێنرێتەوە هەموو شوێنێک، لە عێراق کورد ڕازى نیە جارێکى تر دەسەڵاتى بەغدا کە ئەزمونى جینۆسایدى هەیە لە گەڵیدا بگەڕێتەوە بۆ کوردستان، شیعە لە دواى 2003 ڕازى نیە دەسەڵاتى سوننەى بەسەردا بسەپێنرێت، سوونەى عێراق ڕازى نیە کە لە دەسەڵات خراوە و دەسەڵاتی شیعەشى بەسەردا بسەپێنرێت، هەروەها لە سوریا عەلەوەییەکان لە تۆڵەى سوننەکان دەترسن و بە توندى خۆیان بە ئەسەدەوە گرێداوە، سونەش دەیەوێت کۆتایی بە حوکمى کەمینەیەک بێنێت، کوردیش لە سوریا دەیەوێت ئەو غەدرەى لە سایکس بیکۆوە لە سوریا لێ کراوە قەربووى بکاتەوە و خۆى فەرمانڕەوایی خۆى بێت و ئەزمونى ستەم و بێ ناسنامەیی بەدەست زۆرینەى عەرەبەوە چەشتوە، ئەم بارودۆخە واى کردوە کە ژمارەیەک قەوارەى جیاوازى دەسەڵاتدارێتى لەم هەرێمە جیاوازەکانى عێراق و سوریادا دروست ببن و دەسەڵاتى دەوڵەتى مەرکەزى نەمێنێت و شێوەو ڕوخسارى دەوڵەت وەک جاران نەمێنێت، ئێستە لە عێراق سێ قەوارەى جیاواز هەن، یەکەم: هەرێمى کوردستان کە دانپیانراوە و بەڵام بەشێکى خاکەکەى هێشتاکە لە ڕووى یاساییەوە ناکۆکى لە سەرە، دووەم: دەوڵەتى ناوەندى عێراق کە شیعە باڵادەستە و میراتگرى تازەى دەوڵەتى ناوەندى عێراقە، سێ یەم: کە دەسەڵاتى گروپى دەوڵەتى ئیسلامی (داعش)ە کە ڕەتکراوەتەوە لە لایەن جیهانەوە بەشى هەر زۆرى هەرێمى سوونەکانى داگیرکردوە، لە سوریاش دیمەنەکە نزیکە لەوەوە، دەوڵەتەکە دابەش بووە بە سەر هەرێمى ژێر دەسەڵاتى ڕژێمى بەشار ئەسەدو هەرێمى کورد و هەرێمى داعش و هەرێمى ئۆپۆزیسیۆنى میانڕەو و هەرێمى ئیسلامى توندڕەوى وەک جەبهەتولنوسڕە و هتد، بەمشێوە دەبێنین کە لە ناو قەوارەى دوو دەوڵەتى دروستکراوى پەیمانى سایکس بیکۆدا چەندەها سنور و قەلەمڕەوى سایسى و فەرمانڕەوایی هاتونەتە ئاراوە.

دواى ئەم ئاژاوەیە چى ڕوودەدات؟

دروست بوونى فەرمانڕەوایی کورد و دروست بوونى حکومەتى هەرێم لە دواى ڕاپەڕین و کۆڕەوى 1991، یەکەمین پەرچەکردارى ڕەوایی میللەتێک بوو کە لە سایکس بیکۆدا فەرامۆشکرابوو، بەڵام سەرهەڵدانى بەهارى عەرەبى و دواتر دروست بوونى ئاژاوەى گەورە لە نێوان وڵاتانى عەرەبیداو پاشان شەڕى ناوخۆى سوریاو هەروەها سەرهەڵدانى داعش، دەریخست ناکرێت جارێکى تر تەماشاى ئەو سنورانە بکرێت وەک شتێکى پیرۆز و گرنگ بۆ ئاسایشى جیهانى، هەرچەند هێشتاکە ویلایەتە ئەکگرتوەکان ئەمریکا و ئەوروپاو ڕوسیا وا خۆیان پیشان دەدەن وەک ئەوەى مانەوەى ئەو سنورانە لە قازانجى ئاسایشى جیهانى بێت، بە ئاشکرا دژى داڕشتنەوەى سەر لەنوێى ئەو سنورانە بە شێوەیەک ویستى خەڵکەکەى لە بەرچاو بگیرێتە لێدوان دەدەن، بەڵام ئەوەى بە ئاشکرا بە بەرچاوى هەموو دونیاوە دیارە کە ئەو دەوڵەت وسنورە دەستکردانەى پاش سایکس بیکۆ هۆکارى سەرەکى بەشێکى زۆرى قەیرانەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستە کە ئێستا بووە بە قەیرانێک بۆ سەرجەم جیهان.

کورد دەبێت چى بکات:

کورد وەک یەکێک لە قوربانیە گەورەکانى ئەو پەیمانە، ئێستە لە ڕووى واقعى دەرەکیەوە لە ئاستێکى باشدایە، بەشێکى زۆرى میدیاى جیهانى هاوسۆزە لە گەڵ کورددا، بەو پێ یەى پیشانى جیهانى داوە کە لە بەرەى پێشەوەى شەڕى تیرۆرە، هەروەها بنەماکانى دەوڵەتێکى داننپیانەنراوى لە واقعدا دروست کردوە، وەک کەریم سەجادبۆر شرۆڤەکارى کاروبارى ڕۆژهەلاتى ناوەڕاست لە دامەزراوەى کارینگى وتى: "زۆر سەرسورماو دەبم ئەگەر لە ئێستەوە تا بیست ساڵى تر دەوڵەتێک بە ناوى کوردستانەوە دانەمەزرێت چونکە وەک ئەمرى واقع ئەو دەوڵەتە هەیە"، ئێستە زۆر کەس لە جیهاندا هاوڕاى ئەو شرۆڤەکارەن، بەڵام یەکێک لە مەترسیە ناوەکیەکان لە ئارادایە ئەویش یەک هەڵوێست نەبوونى کوردە لەم کاتە هەستیارەدا، کورد لە سەرەتاکانى سەدەى بیستیشدا کاتێک دەوڵەتەکان دامەزران هەمان بارودۆخى ناوەکى ئێستاى هەبوو، بەو پێ یەى یەکگروى ناوخۆییان پیشانى دەرەوە نەدا، ناوخۆى کوردستان ئێستەش وەک ساڵانى بیستەکان بریتى یە لە گوتارى جیاواز و پەرت پەرت، ئەوەى لەم ڕووەوە گرنگە بکرێت هێزو لایەنە جیاوازەکانى کوردستان پێکەوە کۆببنەوە و گوتارى کوردى لە بەرامبەر دەرەوەدا یەکبخەن، یەک گوتار و داواکارى نیشتیمانى پیشانى جیهان بدەن.

له‌ ڕۆژنامه‌ی ڕووداو، ١٦ی مایۆیی ٢٠١٦ بڵاوبۆته‌وه‌.

وتاری دیكه‌:

مەیلی تایبەتی و مەیلی گشتی "سەرنجێکی سۆسیۆسایکۆلۆژی لە سەر سیستەمی دیکتاتۆری و دیموکراتی"

ئه‌خلاقی گوند و ئه‌خلاقی شار .. مرۆڤی ئه‌خلاقیی نه‌ریتیی كورد، چۆن له‌ شاردا ده‌بێته‌ هاوڵاتییه‌كی نائه‌خلاقی؟

چۆن بەڵێ و نەخێر یەکدەگرن؟

جەنگی حه‌ماس-ئیسرائیل وه‌ك وانه‌یه‌كی ترسناك

کورد و مەسەلەی فەلەستین، دوای پەنجاو چوار ساڵ لە گۆڤاری ڕزگاری

---

English Abstract:

This article examines the consequences of the 1916 Sykes–Picot Agreement one century later. It explores how European colonial powers divided the Ottoman Empire’s territories, creating artificial borders and new states such as Iraq and Syria. The study highlights how Kurds, despite being a significant population with clear territorial presence, were denied a national state. It further discusses the geopolitical manipulation of ethnic and religious groups, the creation of authoritarian regimes, and the long-lasting instability and conflicts in the Middle East that still shape regional politics today.